Wyłączenie sędziego w sprawie cywilnej o rozgraniczenie

Ostatnio pisałem o możliwości wyłączenia pracownika organu administracji oraz wyłączeniu całego organu. Dotyczyło to oczywiście wydawania decyzji o rozgraniczeniu w fazie administracyjnej. Jeżeli jednak nie uda się rozstrzygnąć sporu co do granic w postępowaniu administracyjnym, sprawa może trafić na drogę postępowania sądowego.

Okoliczności budzące wątpliwości co do bezstronności pracownika organu lub organu administracji mogą się też ujawnić w stosunku do osoby sędziego w sądzie cywilnym. Powstaje pytanie co wtedy może zrobić strona? Sprawa cywilna powinna być przecież rozstrzygnięta przez bezstronny i niezawisły sąd. Zasada ta wpisana jest do Konstytucji RP – art. 45 ust. 1: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Ujawnienie się okoliczności mogących budzić wątpliwości co do bezstronności sędziego nie mogą pozostać bez żadnej reakcji. Przepisy prawa przewidują rozwiązanie takiej sytuacji.

Wyłączenie sędziego

Każda sprawa cywilna rozpoznawana jest na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy te regulują także możliwość wyłączenia sędziego od orzekania w konkretnej sprawie. Wyróżniamy sytuację, gdy sędzia jest wyłączony z mocy samego prawa (Iudex inhabilis) oraz gdy wyłączenie następuje na mocy postanowienia wydawanego na żądanie strony lub samego sędziego (iudex suspectus).

Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1) w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;

2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3)  w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;

5) w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;

6) w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.

Wskazane wyżej przyczyny wyłączenia sędziego z mocy prawa dotyczą związku sędziego ze stronami (uczestnikami postępowania) oraz jego związku z jego przedmiotem (np.: wydanie uprzednio zaskarżonego postanowienia). Jeżeli zaistnieje choć jednak ze wskazanych wyżej okoliczności to dany sędzia nie może orzekać w sprawie i konieczne jest wyznaczenie innego sędziego. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Ponadto, sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie lub skargą nadzwyczajną, nie może orzekać co do tej skargi.

Wyłączenie sędziego na wniosek

Możliwa jest także sytuacja, gdy istnieją okoliczność wywołujące uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie, a które nie zostały wyszczególnione w przepisie o wyłączeniu sędziego z mocy prawa. Jeżeli takie okoliczności zachodzą do wyłączenia może dojść na wniosek. Ciężar uprawdopodobnienia wystąpienia takich okoliczności spoczywa na stronie wnoszącej o wyłączenie sędziego. Wniosek może zostać złożony przez stronę postępowania, lub też przez samego sędziego.

O jakie okoliczności chodzi? Nie ma tutaj sprecyzowanego katalogu, więc każda taka sprawa rozpoznawana jest indywidualnie. Wątpliwości co do bezstronności sędziego może budzić istnienie takich okoliczności, które świadczą o emocjonalnym stosunku sędziego do jednej ze stron lub do innych osób biorących udział w postępowaniu np.: przyjaźni, wrogości, konfliktu, ale też inne relacje np.: powiązania gospodarcze sędziego i uczestnika.  Wyrażenie przez sędziego poglądu co do prawa i faktów przy wyjaśnianiu stronom czynności sądu lub nakłanianiu do ugody nie stanowi podstawy do wyłączenia.

Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.

Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędziego sędzia, którego dotyczy wniosek, może podejmować dalsze czynności. Jednakże, nie może zostać wydane orzeczenie lub zarządzenie kończące postępowanie w sprawie.

O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby sąd ten nie mógł wydać postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów – sąd nad nim przełożony. Postanowienie wydaje się po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy. Gdyby jednak sędzia wyjaśnień nie złożył, możliwe jest rozstrzygnięcie tej kwestii bez  nich. Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd znosi postępowanie w zakresie obejmującym udział tego sędziego w sprawie po złożeniu wniosku, chyba że czynności przez niego podejmowane były czynnościami niecierpiącymi zwłoki. Może to oznaczać konieczność powtórzenia niektórych czynności.

Kiedy wniosek o wyłączenie sędziego zostanie pozostawiony bez rozpoznania?

Czasami strona może być niezadowolona z przebiegu postępowania. Często się też zdarza, że wnioski o wyłączenie sędziego składane są jeden po drugim.  Niedopuszczalny jest wniosek o wyłączenie sędziego oparty wyłącznie na okolicznościach związanych z rozstrzygnięciem przez sąd o dowodach oraz złożony po raz kolejny co do tego samego sędziego z powołaniem tych samych okoliczności. Taki wniosek, pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności. To samo dotyczy pism związanych z jego wniesieniem. O pozostawieniu wniosku i pism związanych z jego wniesieniem zawiadamia się stronę wnoszącą tylko raz przy złożeniu pierwszego pisma.

Skutki niewyłączenia sędziego

W przypadku gdyby w sprawie orzekał sędzia, co do którego zachodziły przesłanki do jego wyłączenia z mocy prawa, zachodzi okoliczność skutkująca nieważnością postępowania. Jeżeli w toku sprawa okoliczność uzasadniająca wyłączenie sędziego z mocy prawa nie była stronie znana, możliwe jest wznowienie takiego postępowania. W apelacji lub skardze kasacyjnej sąd bierze pod uwagę nieważność postępowania, czyni to jednak w granicach zaskarżenia. W przypadku stwierdzenia nieważności postępowanie jest znoszone w zakresie objętym nieważnością. W praktyce może to oznaczać nawet konieczność  powtórzenia całego postępowania przed sądem I instancji. Gdyby sędzia wyłączony z mocy prawa brał jednak udział tylko w wydaniu orzeczenia (bo całe postępowanie p[prowadziłby wcześniej inny sędzia) to w takiej sytuacji uchyla się tylko orzeczenia oraz przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania – czyli do wydania orzeczenia przez innego sędziego.

pozdrawiam
adwokat Eryk Trybuliński
Kancelaria Klisz i Wspólnicy Wrocław

Jeżeli zainteresował Cię artykuł, kliknij „Lubię to” lub polub naszą stronę na facebooku (Facebook adwokat Wrocław). Dla Ciebie to tylko „kliknięcie”, a dla nas to dowód, że nasza praca jest przydatna, co daje nam motywację do dalszego pisania ?